Het initiatief in kort bestek
• Buurtinfohuis Bovensmilde trekt veel inwoners uit de wijk. Wekelijks bezoeken ongeveer vijftig wijkinwoners en
vrijwilligers de activiteiten. Met de grote evenementen in het voor- en najaar zijn dat vijftienhonderd à tweeduizend
bezoekers per jaar. De “huiskamer” is open op maandag, woensdag, donderdag en vrijdag.
• Het Buurtinfohuis heeft een vaste kern van zeven vrijwilligers, ook in coronatijd. De vrijwilligers hebben verschillende
achtergronden. Een aantal is Molukker. De ene vrijwilliger helpt bij de koffieochtenden, de ander bij creatieve activiteiten
zoals een zanggroep, weer anderen begeleiden sportactiviteiten zoals wandelen. Samen bieden zij inwoners
laagdrempelige ontmoeting in een veilige sfeer.
• Bezoekers zijn veelal mensen op leeftijd, vaak met een laag inkomen. Inwoners komen naar het Buurtinfohuis, omdat
ze zoeken naar een laagdrempelig dagbesteding.
• Op donderdag houdt Welzijnswerk Midden-Drenthe (opbouwwerk) een spreekuur. Woningcorporatie Actium op vrijdag.
Context van het initiatief
• Het dorp Bovensmilde, tot 1969 ongeveer duizend inwoners, kreeg er dat jaar ruim achthonderd Molukse inwoners
bij. Na een periode van groei, daalt het aantal inwoners sinds tien jaar (toen 3.600) continu. Bovensmilde heeft nu
3.350 inwoners (Kadastrale Kaart, 2021). Vooral jongeren trekken weg vanwege het woningtekort, en gebrek aan
werk en voorzieningen. 53 procent van de inwoners is 45 of ouder.
• Bovensmilde heeft sinds de jaren zeventig een Molukse wijk. Deze wijk is aan de rand van het dorp gesitueerd, ten
oosten van Veenstra’s wijk en ten noorden van de Schoolstraat. Deze brede straat scheidt de Molukse wijk van de rest
van het dorp.
• In mei 1977 werden de kinderen en leerkrachten van de lagere wijkschool dagenlang gegijzeld door vier Zuid-Molukse
jongeren. Bovensmilde was de plaats waar de meeste Molukse gijzelnemers van de gelijktijdige treinkaping bij De
Punt vandaan kwamen.
“Maart roert zijn staart”. Het is lente en er heerst een hartelijke sfeer in het Buurtinfohuis, een inloophuis in een tweeonder-
één-kapwoning aan de Walstraat 3 in Bovensmilde. Dit dorp van gemeente Midden-Drenthe grenst aan de
zuidoostkant aan de gemeente Assen. Het huis aan de Walstraat ligt hemelsbreed op tweehonderd meter van de Molukse
wijk. Het is lunchtijd. Een groep vrijwilligers kletst gemoedelijk in de huiskamer. Opbouwwerker Jeannette Kuin van
Welzijnswerk Midden-Drenthe deelt thee en koffie rond. Vrijwillige chef-kok Hank Oraile serveert zijn heerlijkste Molukse
soep, met liefde gemaakt. Extra sambal voor wie het wenst. Ans Stam en CDA-raadslid Karin Kappen-Kreeft vertellen over
hun kledingproject Noppes. Aafke Veenstra van de wandelgroep en Hannie van der Gijp van de crea-doe-tafel zijn in
gesprek met Wout Stam over de geschiedenis van Molukse Bovensmildegers en het “wiekenvolk“, de oud-bewoners van de
wijken. Mietji Hully haalt herinneringen op over hoe het ook alweer ging met de verhuizing van Molukkers naar
Bovensmilde vanuit woonoord Schattenberg in Kamp Westerbork.
De uitdaging
Huiskamer
Alles begon in 2015 met de huiskamerwens van oudere Molukse Bovensmildegers. Ze wilden een plek om elkaar in een knusse sfeer te ontmoeten. Mietji Hully, initiatiefneemster van het Buurtinfohuis en tweede generatie Molukse licht toe: “De jongeren verlaten de wijk. Daardoor is er veel eenzaamheid in onze eerste generatie. Die wilden we doorbreken.” En ze kregen het voor elkaar: de huiskamer kwam er. Niet alleen voor Molukkers, maar voor Bovensmildegers van het hele dorp. Oorspronkelijke idee was dat de huiskamer in de Molukse wijk zou komen, maar hij kwam er net iets buiten te liggen. Te voet is hij echter prima bereikbaar. Een droom werd daarmee realiteit en de initiatiefnemers pakken hun kans om hun inclusieve perspectief op “elkaar ontmoeten“ in de praktijk te brengen: Bovensmildegers komen in al hun diversiteit en in saamhorigheid bij elkaar.
Gijzeling
Mei 1977. Plots is Bovensmilde centrum van het wereldnieuws. Kinderen en leerkrachten van de lagere wijkschool worden dagenlang gegijzeld door vier Zuid-Molukse jongeren. Tegelijkertijd is er een treinkaping bij het nabijgelegen Drentse dorp De Punt; de meeste gijzelnemers komen uit Bovensmilde. De kaping wordt na drie weken door mariniers en luchtmacht beëindigd. Twee gijzelaars en zes kapers komen om het leven. De kapers zijn jonge strijders voor de vrijheid van het Zuid-Molukse volk. Zij vragen met hun gewelddadige acties nationale en internationale erkenning voor een onafhankelijke Republik Maluku Selatan (RMS), Republiek der Zuid-Molukken. Sinds de proclamatie van de RMS in Ambon op 25 april 1950, zitten Molukkers vergeefs op officiële erkenning daarvan te wachten. Volgens de jonge gijzelnemers is het hoog tijd dat Nederland na 350 jaar kolonisatie, en gezien zijn rol in het dekolonisatieproces, zijn verantwoordelijkheid neemt en overgaat tot erkenning van de RMS.
In de periode voorafgaand aan de gijzeling is het dorp Bovensmilde erg veranderd. In 1971 zorgt de Nederlandse staat dat er een wijk wordt gebouwd voor honderd Molukse gezinnen. Daardoor neemt de bevolking van Bovensmilde in korte tijd toe, van duizend naar bijna tweeduizend inwoners. Wout Stam, mede-initiatiefnemer van het Buurtinfohuis woonde destijds al in het dorp: “De verandering die zich destijds in het dorp voltrok, was ingrijpend. Ik heb hierover een verhaal geschreven. Het is gepubliceerd in het tijdschrift van de Historische Vereniging “De Smilde“ die het lokaal verleden levend wil houden.” Anno 2022 is onder veel Bovensmildegers de herinnering aan de gijzeling van de openbare basisschool en aan de treinkaping bij De Punt nog springlevend. Veel van de actievoerders kwamen uit de buurt of waren woonachtig in de Molukse wijk van Bovensmilde, wat deze wijk extra bijzonder maakt, ook vergeleken met andere Molukse wijken in Nederland (Nussy, 2022). Het dramatische einde van de gijzeling staat velen nog scherp voor de geest. Veel ouderen, de jongeren van toen, hebben pijnlijke herinneringen, doortrokken van gevoelens dan angst, pijn en woede. Maar het herbeleven van de gebeurtenissen kent ook een positieve kant. Veel Bovensmildegers beleven het gedeelde verleden samen, en zetten zich met elkaar in voor een gezamenlijke toekomst. Het Buurtinfohuis is het opvallende symbool van de wens om, met respect voor het verleden, te bouwen aan een Bovensmilde dat leeft. Randy Soemosemito, wijkconsulent van Woningcorporatie Actium vertelt: “Dankzij de groep rond Buurtinfohuis is er in het dorp nu veel meer onderlinge betrokkenheid en begrip. Dat zag je de afgelopen jaren bijvoorbeeld bij de activiteiten van de Molukse gemeenschap, zoals de viering van het vijftigjarige bestaan van Molukse wijk. Het Buurtinfohuis heeft daar een positieve rol in gespeeld. Mensen weten elkaar daar vinden, ze vertellen hun verhalen aan elkaar. Het gaat er gemoedelijk aan toe.”
Het initiatief
Midden in het dorp
Op 17 mei 2017 opende het Buurtinfohuis haar deuren, midden in het dorp, daar waar het “wiekenvolk“ – lees: de oud-bewoners van wijken – woont. Op loopafstand ligt de Molukse wijk, direct herkenbaar aan de gedenkzuil – van de hand van oud-treinkaper Junus Ririmasse, vlak bij het Molukse dorpshuis Molo Oekoe. De pyloon, een monument, draagt een tahuri (schelp) en een tifa (trommel): twee traditionele muziekinstrumenten. Een eerbetoon aan de eerste generatie Molukkers in Bovensmilde. Mietji Hully heeft meegewerkt aan de tahuri.
BrinkBaru
Aan de rand van de wijk, komen passanten op het pleintje Brink- Baru een mozaïek tegen, initiatief van Bovensmildegers keramiste René Kaiser. Baru betekent “nieuw“ in het Maleis, en Brink is “ruimte“ in het Drents. Het Moluks-Drents mozaïek, dat een kleurige schoolbank voorstelt, staat sinds 2013 op de plek van de gegijzelde school, die inmiddels is verdwenen. De dorpsinwoners maakten dit mozaïek samen en onderhouden het ook met elkaar. Mietji Hully: “BrinkBaru is een zeer geschikte plek om ouderen uit de Molukse wijk te betrekken bij activiteiten van het hele dorp. Als je ze bijvoorbeeld vraagt om voor de kinderen te komen koken, dan komen ze. Samenzijn tussen verschillende groepen uit het dorp is dus goed mogelijk.”
Buurtinfohuis
Waar BrinkBaru vooral draait om bridging, contacten tussen verschillende groepen inwoners, gaat het bij het Buurtinfohuis in eerste instantie om bonding. Mede-initiatiefneemster Juul Mutsamu, tevens PvdA-lid raadscommissie Zorg en Welzijn: “In het begin waren we hier vooral bezig met Molukkers onderling.
Maar toen gingen we verder kijken. Zo kwam ik in contact met dorpsgenoot Wout Stam. Die was ook bezig om in Bovensmilde overbruggende contacten te leggen. “Dat is mooi”, dacht ik. We hebben een afspraak gemaakt. Zo is het begonnen.” Mietji Hully vult aan: “We hebben dwars door de traditionele leidersregels heen, die bepalen dat contacten buiten de eigen groep eigenlijk niet gewenst zijn, een gezamenlijk platform opgericht. We gingen werken met wat we de “overkant” noemen, met de Nederlanders, voorbij de Schoolstraat.”
Jeannette Kuin, opbouwwerker Welzijnswerk Midden-Drenthe – we schrijven het jaar 2015 – krijgt te horen dat onder inwoners van Bovensmilde, zowel van de Molukse kant als bij de oorspronkelijke Drentenaren, de behoefte leefde om meer samen op te trekken en een gezamenlijk initiatief op te zetten. Ze besluit actie te ondernemen.
“Ik dacht, een leuke, stevige klus, interessant vanwege de diversiteit.” Kuin weet wat haar te doen staat. Ze neemt de betrokkenen mee naar een Buurt Infocentrum in Assen dat kan dienen als inspirerend initiatief. “Ik dacht: ik breng ze in Assen bij elkaar, als een projectgroep van onderop.” En zo gaat het ook. Vertegenwoordigers van verschillende organisaties en commissies uit Bovensmilde nemen in Assen een kijkje: de Molukse bewonerscommissie Maluku Bovensmilde, de bewoners- commissie Meester Weijerstraat, Duurzaam Bovensmilde, de Buurtacademie en de Werkgroep Zorg voor elkaar. Het blijkt een inspirerende ervaring die de kiem legt voor het Buurtinfohuis in Bovensmilde. Hank Oraile, inmiddels vrijwillige kok bij het Buurtinfohuis Bovensmilde blikt terug: “Toen we in Assen bij elkaar kwamen, kenden we elkaar niet allemaal. We wisten zelfs niet dat we allemaal uit Bovensmilde kwamen. Maar dat werd duidelijk bij het voorstelrondje. En dat was een feest van erkenning. Het was zo inspirerend, dat we besloten om in Bovensmilde een vergelijkbaar huis te starten. Zo zijn we begonnen. Daarop zijn we in Bovensmilde aan de slag gegaan, we zijn de buurt ingegaan en hebben plannen gemaakt. Inmiddels is ons Buurtinfohuis in Bovensmilde bemenst en is er van alles te doen.”
De Gemeente Midden-Drenthe faciliteert het initiatief. Woningcorporatie Actium stelt een huurwoning in de wijk tot beschikking. Randy Soemosemito, wijkconsulent van Woningcorporatie Actium: “Ik heb vooraf gesprekken gevoerd met de buren. Want we haalden wel een woning uit de voorraad. De gemeente Midden- Drenthe en Actium dragen een gezamenlijke en gedeelde verantwoordelijkheid voor de kosten: huur, water en elektriciteit.”
Huis aan huis
Het Buurtinfohuis maakt deel uit van Stichting Wij Zijn Bovensmilde. Het is een Projectgroep met een adviserende Projectgroep Plenair. Welzijnswerk, woningcorporatie en gemeente zijn daarin
vertegenwoordigd. Een kern van zeven bewoners geeft sturing aan het geheel vanuit de Projectgroep Intern. Het Buurtinfohuis heeft elf activiteitengroepen, getrokken door veertig vrijwilligers. Wekelijks komen tientallen gebruikers met ongeveer twee dozijn vaste bezoekers. Vele honderden dorpsbewoners bezoeken de grote externe evenementen. Vrijwilligers gaan de wijk in. Ze nodigen inwoners uit om langs te komen. Het huis aan huis mensen uitnodigen is best tijdrovend, maar levert buurtbetrokkenheid en energie op. Een van de actieve inwoners is Hanny van der Gijp van de crea-doe-tafel: “Ik ben vanaf het begin betrokken”, zegt ze, “en ik zit in de projectgroep. Maar voor mij is het Buurtinfohuis ook als bezoekster erg belangrijk.”
Toma madju!
De kerngroep agendeert talrijke activiteiten. Een greep: huiskamerontmoetingen van inwoners, “Koffie Met!“, een goed gesprek dat spontaan ontstaat bij de aanwezigen, of meteen extra zetje van gastvrouw en dorpspredikant Diete Kits. Voor mensen met een kleine beurs voorziet het Buurtinfohuis in een voedselpakket. En velen komen naar Noppes, de kledingkamer voor gratis kledij, om te halen en in te brengen. Ans Stam coördineert dit onderdeel. Twee slaapkamers op de bovenverdieping zijn voor dit doel ingericht. Aafke Veenstra van de wandelgroep zegt:
“Veel inwoners horen via via, en van de familie, over Noppes. En het werkt. Mensen brengen kleren die ze zelf niet meer willen gebruiken en ze zoeken uit wat voor hen nog van pas komt.”
Inwoners en bezoekers kunnen zelf ook ideeën aandragen voor activiteiten en zelf initiatieven ontplooien. Ze kunnen dan aankloppen bij Juul Mustamu of Wout Stam, die helpen dit mogelijk te maken. De sfeer bij het Buurtinfohuis is goed. “Gezamenlijk doorgaan, zonder treuzelen“ is de strekking van het Molukse lied ‘Toma madju!’, Moedig voorwaarts! Wout Stam: “We hebben dat lied bij de opening in 2017 samen gezongen. En het is een passend motto van het Buurtinfohuis.”
Samenwerking
Het Buurtinfohuis heeft een breed scala aan partners, zoals het samenwerkingsverband De kracht van Samen Doen, de Stichting Maluku Bovensmilde en de Oranje Feestvereniging. Ook Humanitas en de Vrouwen van nu maken deel uit van het netwerk van organisaties waarmee wordt samengewerkt. Karin Kappen, vrijwilligster bij het Buurtinfohuis en voorzitter van de Kerkenraad, is de drijvende kracht van meer samenwerking tussen organisaties in Bovensmilde. Volgens haar vervult het Buurtinfohuis als laagdrempelige inloopplaats een belangrijke rol als vindplaats voor verschillende doelgroepen. “Bovensmilde heeft veel kracht. Het Buurtinfohuis maakt samendoen beter mogelijk. De tijd is rijp voor verdieping en zingeving van contacten tussen inwoners. Soms moeten betrokkenen tegen de stroom in zwemmen, maar als je samen aan de slag gaat met een droom, wordt die droom steeds meer werkelijkheid.”
De Balans
Leefbaarheid
Het Buurtinfohuis is “een baken in het dorp“. Vrijwilligers, gebruikers en bezoekers ervaren er een thuisgevoel. Wijkbewoners in een kwetsbare situatie lopen makkelijk binnen: mensen met een ggz-problematiek, bewoners met een grote afstand tot de arbeidsmarkt en statushouders. Het ontmoeten van anderen biedt hen een uitlaatklep en ruimte voor het uitwisselen van nieuwtjes. Bezoekers ontmoeten mensen van verschillende achtergronden, zowel sociaaleconomisch, sociaal-cultureel, als religieus, en dat draagt bij aan hun persoonlijke welzijn. Gerard Epping, dorpscontactambtenaar Gemeente Midden-Drenthe, ziet grote meerwaarde in gezamenlijkheid van Molukse en andere inwoners. “Men heeft elkaar gevonden en komt samen tot tal van activiteiten, hoe mooi is dat?” Volgens Juul Mustamu geeft het Buurtinfohuis inhoud aan leefbaarheid in het dorp: “We vragen mensen wat ze willen en we betrekken de gekleurde mensen, de eenzame mensen. Zo creëer je echte leefbaarheid: samen zijn, samenwonen, samenleven en voor elkaar zorgen.”
Anker
Het Buurtinfohuis verrichtte in 2019 een zelfevaluatie onder haar vrijwilligers (17), bezoekers (11) en ketenpartners (11). Het resultaat was positief. Het huis is voor alle Bovensmildegers bereikbaar en toegankelijk. Het is een goed onderhouden ruimte. Het faciliteert buurtactiviteiten, door en voor bewoners. Het maakt ontmoeting mogelijk.
De vrijwilligers zijn enthousiast. Zij zorgen voor een prettige sfeer. De huiskamer van het dorp faciliteert kennismaking en samenwerking tussen Bovensmildegers.
Opbouwwerker Jeannette Kuin: “In het najaar van 2022 gaan we bewoners bevragen, die hier aan het Buurtinfohuis deelnemen: “Goh, wat vind je? Wat heb je eraan?” Op die manier werken we
samen aan een impactanalyse. Het levert ook een beter beeld op van wat het Buurtinfohuis doet met mensen die normaliter hun huis niet uit durven. Nu horen we al van velen dat het voelt als een anker.”
Verduurzamen
Buurtinfohuis legt de basis voor contacten tussen mensen die elkaar anders nooit zouden tegenkomen. Juul Mustamu: “Als je elkaar nu in de supermarkt tegenkomt, dan heb je een praatje:
“Hoi, hoe is het?” Daarvoor was het niet zo. Er was afstand tussen Nederlanders en Molukkers.”
De basis voor een duurzame relatie tussen de bevolkingsgroepen is gelegd. De verankering op lange termijn hangt nu af van de erkenning en ondersteuning van het initiatief door gemeente, woningcorporatie en welzijnswerk. In 2021 besloot deze driehoek om het initiatief te blijven ondersteunen voor een nieuwe periode van twee jaar. Roel Barelds, tot 2020 als gemeenteambtenaar verantwoordelijk, voor de Molukse wijk: “Ondersteuning door de gemeente door financiële dekking voor huur, water en elektriciteit is cruciaal. Dan kunnen de vrijwilligers zich richten op hun initiatief.” Continuering van het Buurtinfohuis voor de lange termijn lijkt vanwege de kosten nog geen gelopen race. In gesprekken met betrokkenen wordt de optie genoemd om de huiskamer aan de J. Walstraat te verruilen voor een ruimte in het groot Dorpshuis De Spil, dat de gemeente in beheer heeft.
Wout Stam, behalve bestuurslid van het Buurtinfohuis ook secretaris van dit Dorpshuis, vindt het belangrijk dat het Buurtinfohuis blijft bestaan: “Het vervult een cruciale rol als kleinschalige huiskamer in de wijk, waar mensen en ideeën bij elkaar worden gebracht.” Een unieke functie die volgens hem alleen in de huidige huisvesting gerealiseerd kan worden.
Reflectie
Bonding
Bovensmilde is een dorp in Midden-Drenthe met een uit het verleden geërfde verdeeldheid tussen bevolkingsgroepen, dat voor de opdracht staat om te werken aan bonding tussen inwoners.
Het Buurtinfohuis is een “open plek”, ontstaan uit een “positieve sense of place” (Massey 1994, Nussy, 2017, 2022) waar inwoners dat met elkaar ervaren en dorpsgenoten zonder territorium
(Morley, Robins, 1993) kunnen zijn. Je staat er, én Molukker én Bovensmildeger, bewust van de onderlinge banden, op een bindend kruispunt van identiteiten. Er is echt sprake van een nieuwe gemeenschap waarin Molukse en Hollandse identiteiten samenkomen. In deze nieuwe “familie” voelt men zich thuis, zonder eigen achtergrond te verloochenen. Wat begon als een bondingsdoel voor de eigen Molukse gemeenschap is omgezet in een bondingsdoel voor de dorpse gemeenschap met een gedeeld verleden en een gezamenlijke toekomst.
Bridging en linking
De gemêleerde kerngroep van het Buurtinfohuis zorgt voor talrijke verbindingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen van Bovensmilde. Het feit dat deze trekkers bestuursfuncties hebben
bij meerdere organisaties, draagt ook positief bij aan onderling vertrouwen tussen organisaties en groepen actieve dorpsbewoners die ze vertegenwoordigen. Bridging is daardoor volop aan de orde. Dat geldt ook voor linking. Het Buurtinfohuis werkt samen met en heeft goede toegang tot maatschappelijke organisaties in Bovensmilde, zowel seculiere als religieuze. De lokale overheid is ketenpartner van het Buurtinfohuis en ziet het huis onder andere als belangrijke vindplaats voor inwoners in een kwetsbare positie. Jetta Klijnsma, commissaris van de Koning in Drenthe, komt er wel eens op bezoek voor een huiskamerontmoeting. Twee vrijwilligers van het Buurtinfohuis zijn volksvertegenwoordigers (geweest) bij de gemeente en de Provinciale-Staten, wat de connectie met het lokale en provinciale bestuur vergemakkelijkt. De banden met de Gemeente Midden-Drenthe, Woningcorporatie Actium en Welzijnswerk Midden-Drenthe zijn positief: ook vijf jaar na de start van het Buurtinfohuis kijken zij met waardering naar het initiatief. Linking stimuleert hier bridging en bonding, mede omdat dat gemeente en woningcorporatie als voorwaarde stellen voor facilitering dat het Buurtinfohuis bereikbaar en toegankelijk is voor álle Bovensmildegers.
Tot slot
In de dagelijkse praktijk van het inloophuis bouwen inwoners, dag in dag uit, een positief verhaal over elkaar en met elkaar. Belangrijkste succesfactor is het persoonlijke contact tussen betrokkenen, de meest effectieve manier om wederzijdse vooroordelen tussen (groepen) mensen te verminderen (Allport, 1954). Daarnaast biedt de laagdrempelige voorziening van het Buurtinfohuis een basis voor samenwerking tussen individuen, wat wederzijdse stereotypen en vooroordelen tussen leden van verschillende groepen helpt
verminderen. Dat wordt versterkt doordat mensen elkaar tegemoet treden op voet van gelijkwaardigheid. Wat daarbij ook helpt is dat er sprake is van rolwisseling: trekkers zijn vaak ook gebruikers en deelnemers aan werkgroepen en projecten. Evenals het feit dat de verschillende activiteiten binnen het Buurtinfohuis elkaar niet beconcurreren maar juist aanvullen. Last but not least is gezamenlijkheid een belangrijke succesfactor. Vrijwilligers én gebruikers van het Buurtinfohuis willen deze voorziening allen levend houden en ook in de toekomst gebruik blijven maken van deze kleinschalige huiskamer in de eigen wijk. Het succes van het Buurtinfohuis draagt tot slot ook een risico in zich: bonding, bridging en linking zijn sterk van afhankelijk van deze safe space, dichtbij de mensen. De vraag is daarom wat er overblijft van de gemeenschap en het gemeenschapsgevoel als het Buurtinfohuis verdwijnt. Dat is ongewis.
Referenties
• Allport, G. W. (1954). The nature of prejudice. Cambridge:
Addison-Wesley Publishing Company.
• Bloemhoff, H., H. Nijkeuter (2004). Drents. Taal in stad en land.
Den Haag: SDU.
• Massey, D. (1994). A global sense of place, pp. 146 – 156, in:
Massey, D. (1994). Space Place and Gender. Cambridge: Polity
Press.
• Midden in Drenthe. (z.d.). Historische wandelroute Bovensmilde.
• www.midden-in-drenthe.nl/
• Morley, D., & Robins, K. (1993). No place like “Heimat”: images
of home (land), pp. 85-104, in: Morley, D., & Robins, K. (1995).
Spaces of Identity: Global Media, Electronic Landscapes, and
Cultural Boundaries. London: Routledge.
• Nussy, J. (2017). Oost, west, wijk best? Een onderzoek naar de
(reactionaire) sense of place van bewoners van de Molukse wijk
in Bovensmilde. [Masterscriptie]. Groningen: Rijks Universiteit
Groningen.
• Nussy, J. (29 juni 2022). Interview over “Sense of Place” en
terrorialiteit onder Molukkers in Bovensmilde. Door: Mellouki
Cadat-Lampe, Movisie• Post, S. (2001). Anak mas = Gouden kind: Molukkers in Nederland.
Noordboek; Ex Libris MCL.
• Post, S., & Baard, C. B. (2020). Gegijzeld in de achtertuin: De
Molukse acties in Drenthe en Amsterdam. Uitgeverij Boekscout.
https://www.bol.com/nl/nl/p/gegijzeld-in-de-achtertuin-demolukse-
acties-in-drenthe-en-amsterdam/9300000011947307/#
product_specifications
• Projectgroep Buurtinfohuis. (2019). Evaluatie project
Buurtinfohuis Bovensmilde. Buurtinfohuis.
• Smildeger neiskrant (2 april 2019). Huiskamerontmoeting met de
commissaris van de Koning, mevrouw Jetta Klijnsma.
• Smeets, H. M. (1992). Molukkers in Nederland. Utrecht: Moluks
Historisch Museum.
• Stam, W. (2021). Bovensmilde kreeg er 51 jaar geleden ruim
800 inwoners bij. Levend verleden 4, blz. 10–28. https://www.
desmilde.nl/archief/oude-nummers-levend-verleden/2021
• Welzijnswerk Midden-Drenthe. (2017). Elkaar ontmoeten in
Bovensmilde. Jaarverslag 2016, blz. 5–7.
• Welzijnswerk Midden-Drenthe. (Juni 2019). Buurtinfohuis in
Bovensmilde. Thuisblijver nr. 5, blz. 10-11.
• Welzijnswerk Midden-Drenthe (September 2017). Een bruisende
ontmoetingsplek voor jong en oud. Buurtinfohuis Bovensmilde.
Thuisblijver nr. 2, blz. 4-5.
• Werkgroep Bovensmilde. (2015). Uitkomsten dorps- enquête
Bovensmilde 2015 (blz. 13). https://sites.google.com/site/
werkgroepbovensmilde/home
• Wiegel, H. (z.d.). De problematiek van de Molukse minderheid in
Nederland. Tweede Kamer der Staten-Generaal.